مروری بر گزارش یارانه سوخت‌های فسیلی 2023، صندوق بین‌المللی پول

چکیده: گزارش پیش‌رو ترجمه گزارش «یارانه سوخت‌های فسیلی» صندوق بین‌المللی پول است. نویسندگان در این گزارش با بررسی داده‌های 170 کشور تلاش داشته اند تا قیمت بهینه سوخت‌های فسیلی که منعکس کننده هزینه‌های عرضه و هزینه‌های محیط‌زیستی است را استخراج نمایند. طبق نتایج پژوهش فاصله معنی‌داری بین قیمت‌های کنونی و قیمت‌های بهینه سوخت‌های فسیلی وجود دارد به عنوان مثال در زغال‌سنگ بیش از 80% عرضه در قیمت کمتر از نصف قیمت بهینه عرضه می‌شود. همچنین در پیوست گزارش، تلاش شد تا داده‌های بخش ایران بر اساس نرخ ارز سال 1401 اصلاح شود.

متن کامل و اصلی این گزارش در آدرس زیر قابل دسترس است:

https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2023/08/22/IMF-Fossil-Fuel-Subsidies-Data-2023-Update-537281

---

 

1- مقدمه

یکی از مهم‌ترین هدف‌گذاری‌های بخش محیط‌زیست، کنترل افزایش دمای جهانی در محدوده 1.5 تا 2 درجه سانتی‌گراد تا سال 2030 است. دستیابی به این هدف، نیازمند کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید و سایر گازهای گلخانه‌ای به میزان 25% تا 50% نسبت به میزان انتشار سال 2019 است. باتوجه‌به نقش سوخت‌های فسیلی در انتشار گازهای گلخانه‌ای، قیمت‌گذاری سوخت‌های فسیلی اهمیت می‌یابد. نظر به این اهمیت، در این گزارش تلاش می‌شود تا با اندازه‌گیری هزینه‌های جانبی سوخت‌های فسیلی، قیمت بهینه محاسبه شود.

اجرای سیاست‌های قیمتی به دلیل تبعات خود، هیچگاه موردعلاقه دولت‌ها نبوده است و دولت‌ها به‌رغم تأثیرات کمتر، تلاش می‌کنند از سیاست‌های غیرقیمتی مانند نرخ استاندارد انتشار (گازهای آلاینده) یا یارانه فناوری‌های انرژی پاک استفاده نمایند. روش‌شناسی توسعه‌یافته در اینجا می‌تواند با نشان‌دادن سیگنال‌های قیمتی که به طور ایده‌آل در مقررات یا سایر سیاست‌ها مستتر هستند، به طراحی اصلاحات غیرقیمتی کمک نماید. همچنین معیاری برای ارزیابی هزینه فرصت ¹ سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی از نظر اثرات زیست‌محیطی، بهداشتی و اقتصادی ارائه می‌کند.

2- روش‌شناسی

1-2- قیمت اقتصادی بهینه

قیمت بهینه برای سوخت‌های فسیلی از روش زیر محاسبه می‌شود

(هزینه عرضه + هزینه‌های محیط زیستی) * (1 + نرخ عمومی مالیات)

2-2- هزینه‌های محیط زیستی

1. گرمایش جهانی: که ناشی از آلودگی‌های مرتبط با انتشار گازهای گلخانه‌ای و خصوصاً کربن‌دی‌اکسید است. به طور مثال، فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی بین 25% تا 45% انتشار گازهای گلخانه‌ای کمتری نسبت به زغال‌سنگ دارند. در سوخت‌های جاده‌ای، گازوئیل 16% انتشار بیشتری نسبت به بنزین دارد. در محاسبه اثرات اقتصادی انتشار سوخت‌های فسیلی، تفاوت ناچیزی بین کشورهای مختلف وجود دارد.
2. آلودگی (محلی) هوا: میزان انتشار این آلاینده‌ها، بسته به کشور و تکنولوژی‌های مورد استفاده، تفاوت بسیاری با یکدیگر دارد. برای منابع بزرگ انتشار (ثابت)، کارآمدترین سیاست، پرداخت هزینه بر اساس «انتشار دودکش»² است که هم موجب انگیزه تغییر به سوخت‌های دیگر می‌شود و هم انگیزه استفاده از تکنولوژی‌های کاهنده انتشار را افزایش می‌دهد. در کشورهایی که توانایی اندازه‌گیری دقیق آلایندگی بر اساس انتشار دودکش را ندارند، پرداخت مالیات بر اساس میزان سوخت مصرفی، توصیه می‌شود.
3. ازدحام، تصادفات و آسیب‌های جاده‌ای: بهترین سیاست در این بخش، اخذ مالیات بر اساس میزان پیمایش با اعمال پارامترهایی مانند ترافیک، وزن خودرو و ریسک تصادفات است. اما در نبود چنین سیستمی، اعمال مالیات بر سوخت بهترین گزینه است.

3-2- مالیات عمومی مصرف

مطابق قواعد اقتصادی، تمام کالاهای مشمول مصرف خانوارها باید دارای نرخ ثابتی از مالیات بر ارزش‌افزوده یا مالیات عمومی مصرف به‌منظور رعایت قیمت‌های نسبی در اقتصاد باشد. وجود این مالیات باعث می‌شود که قیمت‌های نسبی به هم نخورد.

4-2- یارانه پنهان و آشکار

در این پژوهش یارانه آشکار بر اساس فرمول زیر محاسبه می‌شود:

(هزینه عرضه یک واحد سوخت منهای قیمت مصرف‌کننده) * (میزان مصرف سوخت)

همچنین مجموع یارانه پنهان و آشکار نیز از طریق زیر محاسبه می‌شود:

(قیمت یک واحد سوخت منهای قیمت مصرف‌کننده) * (میزان مصرف سوخت)

نمودار 1- نحوه محاسبه یارانه پنهان و آشکار

به‌صورت کلی یارانه‌های آشکار، باتوجه‌به اینکه در هزینه‌های مالی منعکس می‌شود، مورد توجه بیشتر سیاست‌گذاران و ادبیات قرار دارد. این هزینه‌ها یا به‌صورت مستقیم از بودجه دولت پرداخت می‌شود یا به‌صورت غیرمستقیم و عدم‌النفع شرکت‌های دولتی. اما به‌منظور تعیین قیمت کارا برای سوخت‌های فسیلی، محاسبه تمام یارانه‌ها مهم است. مطابق این تعریف، نرخ مالیات پایین نیز جزو یارانه پنهان به شمار می‌آید.

5-2-نکاتی پیرامون نحوه اندازه‌گیری اثرات جانبی

1-5-2- گرمایش جهانی

هزینه انتشار هر تن دی‌اکسیدکربن بر اساس کم‌ترین قیمت جهانی کربن که باهدف محدودکردن گرمایش جهانی به ۲ درجه سانتی‌گراد سازگار باشد، برآورد شده است. بر اساس مدل‌سازی‌های اخیر، قیمت کربن از قیمت اولیه 60 دلار در تن در سال 2020 به میزان 1.5 دلار در هر سال تا سال 2030 بایست افزایش یابد که مسیر قیمتی محافظه کارانه باتوجه‌به اهداف کنفرانس اقلیمی پاریس است. علاوه بر این، سهم هر تن CO2 در گرمایش جهانی آینده بدون توجه به محل انتشار، در کشورهای مختلف یکسان برآورد شده است.

2-5-2- آلودگی محلی هوا

مؤلفه اصلی در برآورد هزینه آلودگی هوای محلی، افزایش خطر مرگ افراد در معرض غلظت ذرات ریز در فضای باز است. طبق آخرین ارزیابی GBD³ آلودگی هوا منجر به 4.5 میلیون مرگ زودرس در سال 2019 شده است. همچنین 92 درصد از مرگ و میرها ناشی از ذرات ریز، دو سوم در میان افراد 65 سال و بالاتر و 60% بخاطر سوخت‌های فسیلی(در مقابل منابع دیگر مانند سوزاندن بقایای گیاهی و گرد و غبار طبیعی) بوده است. برآورد هزینه‌های آلودگی هوا به‌وسیله ترکیب چند منبع صورت پذیرفته است.

اول، نرخ پایه مرگ‌ومیر (برگرفته از GBD) برای بیماری‌هایی که شیوع آنها با قرار گرفتن در معرض آلودگی هوای محلی افزایش می‌یابد. GBD نرخ مرگ‌ومیر را بر اساس بیماری، طبقه سنی (25-64 و 65 و بالاتر) و محل زندگی (شهری/روستایی) برای 204 کشور ارائه می‌دهد.

دوم، عوامل مؤثر بر آلودگی هوای محلی در بخش‌های مختلف که از مطالعه واگنر و دیگران (2020) استفاده شده است. داده‌های این مطالعه در سایر بخش‌ها ازجمله برق و حمل‌ونقل گسترده‌تر است. برای بخش‌های صنعت و ساختمان، خلأهای داده‌ رایج‌تر هستند که با استفاده از نرخ انتشار بخش برق تکمیل می‌شوند. (این روش تخمین‌های محافظه‌کارانه‌تری ارائه می‌دهد زیرا فناوری‌های کاهش انتشار آلاینده‌ها در بخش برق رایج‌تر هستند)

سوم برآورد جمعیت در معرض آلودگی هوا برای هر کشور که از طریق میانگین دو روش مختلف محاسبه شده است.

چهارم، تمایل مردم به پرداخت هزینه برای کاهش خطر مرگ‌ومیر در کشورهای مختلف است. این تخمین از گزارش OECD (2012) استفاده می‌کند که ارزش تقریبی 5.2 میلیون دلار به‌ازای هر مرگ اجتناب شده برای سال 2022 در یک کشور پیشرفته متوسط ​​ارائه نموده است.

6-2- مصرف سوخت، هزینه عرضه و قیمت‌ها

داده‌های مصرف سوخت از IEA (2023a) به‌دست‌آمده و توسط داده‌های مؤسسه Enerdata (2023) تکمیل شده است. داده‌ها تا سال 2019 در دسترس بوده و برای سال‌های بعد با استفاده از ابزار CPAT⁴ پیش‌بینی شده است.

هزینه عرضه برای سوخت‌هایی مانند نفت خام که در بازارهای یکپارچه جهانی مبادله می‌شوند، معادل قیمت واردات یا صادرات (و برای مصارف داخلی معادل هزینه فرصت صادرات) به همراه تعدیل به میزان هزینه‌های انتقال، پالایش و توزیع تعیین گردیده است.

برای کالاهایی مانند برق که عمدتاً تجارت پذیر نیستند، هزینه عرضه برابر با هزینه تولید داخلی به همراه تعدیل به میزان حاشیه سود بخش‌های مختلف در نظر گرفته شد. در زغال‌سنگ و گاز طبیعی که بازارها نسبتاً یکپارچه‌اند، هزینه عرضه بر اساس میانگین وزنی قیمت‌های داخلی و بین‌المللی برآورد شده است.

3- مروری بر نتایج پژوهش

1-3- مقایسه قیمت‌های کنونی و کارای سوخت‌های فسیلی

نمودار زیر نسبت قیمت مصرف‌کنندگان را باقیمت‌های بهینه سوخت‌های فسیلی برای سال‌های 2021-2022 و 170 کشور دنیا مقایسه نموده است. بر این اساس به عنوان مثال در زغال‌سنگ، حدود 90% از مصرف کنونی با قیمت‌هایی کمتر یا مساوی با نصف قیمت بهینه عرضه می‌شود. این امر در بنزین و گازوئیل کمتر می‌باشد به‌نحوی‌که حدود 60% از مصرف باقیمت‌های کمتر یا مساوی نصف قیمت بهینه عرضه می‌شود.

نمودار 2- مصرف و قیمت مصرف‌کننده سوخت‌های فسیلی نسبت به قیمت بهینه(بخش خطی نمودار در بنزین و گازوئیل مربوط به مصرف آمریکا و چین و بخش خطی نمودار زغال سنگ مربوط به مصرف چین می باشد)

1-1-3- زغال سنگ و گاز طبیعی

هزینه عرضه⁵(قیمت عرضه) برای زغال‌سنگ به دلیل تفاوت در مواردی همچون کیفیت معادن، هزینه نیروی کار، سهولت دسترسی به معادن و… در بین کشورهای مختلف از 3 دلار تا 11 دلار به ازا هر گیگاژول برای سال‌های 2021 و 2022 متفاوت است. همچنین به‌جز در کشورهای برزیل و اندونزی، در سایر کشورها قیمت مصرف‌کننده، بیشتر یا مساوی با هزینه عرضه بوده است. (عدم وجود یارانه آشکار)

در عمده کشورها تعرفه مصرف‌کننده زغال‌سنگ، به هزینه عرضه بسیار نزدیک است. این مسئله نشان می‌دهد که توجه به اثرات زیست‌محیطی این سوخت کافی نبوده و از ابزارهایی مانند قیمت‌گذاری کربن (به‌جز 4 کشور کانادا، انگلستان، ایالات متحده و کره جنوبی) به میزان کافی استفاده نشده است. اثرات مخرب زغال‌سنگ بر گرمایش زمین برابر 6.8 دلار در هر گیگاژول برآورد می‌شود که معادل با 60% تا 200% درصد از هزینه عرضه می‌باشد. اگرچه اثر مخرب زغال‌سنگ بر آلودگی هوا نیز قابل توجه است، اما عموما کمتر از 50% هزینه‌های گرمایش زمین است.

باتوجه‌به عدم وجود بازار یکپارچه و هزینه حمل بالا LNG، هزینه عرضه گاز طبیعی در کشورهای مختلف تفاوت قابل‌توجهی دارد. این هزینه در سال‌های 2021-2022 بین 7 دلار (آمریکای شمالی) تا 25 دلار به ازا هر گیگاژول⁶ (اروپا و آسیای شرقی) متغیر بوده است. در بخش گرمایش زمین، هزینه آلایندگی گاز طبیعی معادل 15% تا 60%  هزینه عرضه است. آلودگی هوای گاز طبیعی ناچیز و زیر 1 دلار در هر گیگاژول می‌باشد.

به طور خلاصه، در زغال‌سنگ شاهد قیمت‌گذاری ناکافی⁷ به‌صورت گسترده هستیم که ناشی از عدم درنظرگرفتن هزینه‌های زیست‌محیطی است. این مسئله به‌صورت کمتر در گاز طبیعی نیز مشاهده می‌شود. باتوجه‌به میانگین وزنی مصرف کشورها، به ترتیب 80% و 27% از زغال‌سنگ و گاز طبیعی در قیمت‌هایی پایین‌تر از نصف قیمت بهینه، عرضه می‌شوند.

2-1-3- بنزین و گازوئیل

به دلیل وجود بازار یکپارچه بین‌المللی، تفاوت اندکی میان هزینه عرضه بنزین و گازوئیل در کشورهای مختلف وجود دارد. متوسط هزینه عرضه سال‌های 2021-22، حدود 70 سنت به ازا هر لیتر برای بنزین و گازوئیل بوده است. قیمت مصرف‌کننده این دو سوخت به‌جز در 5 کشور (از جمله ایران، عربستان و . ) از هزینه‌های عرضه بالاتر است. به‌صورت میانگین مالیات گازوئیل از بنزین کمتر می‌باشد.

هزینه‌های گرمایش زمین برابر با 15 تا 18 سنت به ازا هر لیتر یا حدود 20% از هزینه‌های عرضه می‌باشد. اگرچه آلودگی هوای بنزین نسبت به تاثیر بر گرمایش جهانی اندک است اما اثر گازوئیل بر آلودگی هوا بین 1 تا 3 برابر هزینه‌های مرتبط با گرمایش زمین است. آسیب‌های ناشی از تصادف و ازدحام نیز بین 0.3 دلار تا 1.1 دلار برای بنزین برآورد می‌شود که در گازوئیل باتوجه‌به پیمایش کمتر، کمتر می‌باشد.

2-3- یارانه سوخت‌های فسیلی

1-2-3- تصویر جهانی

مجموع یارانه پنهان و آشکار سوخت‌های فسیلی در سال 2022، 7 تریلیون دلار یا معادل 7.1% از تولید ناخالص داخلی دنیا برآورد می‌شود که 18% را یارانه آشکار و 82% را یارانه پنهان تشکیل می‌دهد.

در نتیجه جهش قیمت‌های انرژی و رشد کمتر قیمت‌های داخلی، یارانه آشکار از معادل 0.6% تولید ناخالص داخلی دنیا در سال 2021 به 1.3% در سال 2022 افزایش یافت. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود با افت قیمت‌های جهانی، میزان یارانه آشکار نیز به سطوح تاریخی خود یعنی 0.6% کاهش یابد.

از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شود که یارانه پنهان از 5% تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2015 و 5.8% در سال 2022 به 6.1% در سال 2030 افزایش یابد. بر این اساس، میزان یارانه پنهان از 4 تریلیون دلار در سال 2015 به 5.7 تریلیون دلار در سال 2022 افزایش یافته و در ادامه همین روند به 7.5 تریلیون دلار در سال 2030 خواهد رسید.

نمودار 3- مجموع یارانه سوخت‌های فسیلی

3-3- سهم فرآورده‌های مختلف از یارانه

نفت، گاز و برق به ترتیب سهم 26، 48 و 25 درصدی از مجموع یارانه آشکار سال 2022 داشته اند. نکته قابل توجه سهم کمتر از یک درصدی زغال‌سنگ در این میان می‌باشد. همچنین از مجموع یارانه آشکار سال 2022، 97% به مصرف‌کنندگان و تنها 3% به‌صورت مستقیم به تولیدکنندگان پرداخت شده است.

علی‌رغم سهم کمتر از 1% زغال‌سنگ از مجموع یارانه آشکار، با احتساب محاسبه مجموع یارانه آشکار و پنهان، سهم زغال‌سنگ به 30% افزایش می‌یابد. فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق نیز به ترتیب سهمی معادل 48%، 18% و 5% را به خود اختصاص داده اند.

نمودار 4- سهم حامل های انرژی مختلف از یارانه سوخت‌های فسیلی در سال 2022

4-3- اجزای⁸ تشکیل‌دهنده یارانه

قیمت‌گذاری کمتر از حد بهینه⁹ برای آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای 60% از مجموع یارانه سال 2022 را به خود اختصاص داده است. سایر اثرات جانبی و قیمت مصرف‌کننده پایین‌تر از هزینه عرضه معادل 35% و نرخ مالیات پایین‌تر از مالیات عمومی 5%  دیگر را شامل می‌شود.

آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای به ترتیب 53% و 45% از یارانه زغال‌سنگ را تشکیل می دهند. در بنزین و گازوئیل، الودگی هوا و سایر اثرات جانبی به ترتیب سهم 30% و 40% را دارند و گرمایش زمین تنها سهمی معادل 15% را دارد.

در گاز طبیعی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و قیمت مصرف‌کننده کمتر از هزینه عرضه به ترتیب 37% و 50% یارانه را تشکیل می‌دهد که افزایش سهم هزینه عرضه ناشی از جهش قیمت‌های این حامل انرژی در سال 2022 است. سهم انتشار گازهای گلخانه‌ای و قیمت مصرف‌کننده پایین‌تر از هزینه عرضه در سال 2019 به ترتیب 71%  و 11% بوده است.

نمودار 5- شکست یارانه انرژی به تفکیک اجزا

5-3- به تفکیک مناطق

در یارانه‌های آشکار، کشورهای آسیای شرقی و پاسفیک ¹⁰، منطقه منا ¹¹ و اروپا به ترتیب 38%، 26% و 16% از مجموع یارانه سال 2022 را پرداخت نموده اند. کشورهای مشترک المنافع¹²، جنوب آسیا و امریکای لاتین و کارائیب¹³ نیز سهمی بین 5 تا 12 درصد دارند. البته پیش از جهش قیمت‌های انرژی، عمده یارانه آشکار در کشورهای منطقه منا و CIS مشاهده می‌شد.

در محاسبه مجموع یارانه پنهان و آشکار، کشورهای EAP با 48% در جایگاه اول قرار دارند. کشورهای منطقه منا، اروپا و امریکای شمالی نیز هرکدام با حدود 11% در جایگاه های بعد قرار دارند. سهم کشورهای CIS، جنوب اسیا و امریکای جنوبی و LAC نیز بین 5 تا 9 درصد است.

از سال 2020، مجموع یارانه‌ها به طور قابل توجهی در همه مناطق به‌جز آمریکای شمالی افزایش یافته است. این امر در اروپا به دلیل یارانه گاز طبیعی و در منطقه منا به دلیل یارانه محصولات نفتی است.

در بین کشورها نیز چین بیشترین سهم را در کل یارانه‌ها (2.2 تریلیون دلار) در سال 2022 دارد. پس از آن ایالات متحده (760 میلیارد دلار)، روسیه (420 میلیارد دلار)، هند (350 میلیارد دلار) و اتحادیه اروپا (310 میلیارد دلار) قرار دارند.

نمودار 6- سهم مناطق مختلف از یارانه انرژی

4- مزایای اصلاحات در بخش انرژی

این بخش در مورد اثرات اصلاحات در بخش‌های مختلف از جمله میزان انتشار و منفعت مالی و اقتصادی صحبت می‌کند، و نتایج اصلاح کامل قیمتی (رسیدن قیمت مصرف‌کنندگان به قیمت بهینه) و اصلاح نسبی قیمتی (رسیدن قیمت مصرف‌کنندگان به 50% قیمت بهینه) را برای 170 کشور مورد مطالعه تا سال 2030 را نشان می‌دهد.

1-4- اثرات بر آب‌وهوا و محیط‌ زیست

در صورت انجام اصلاحات کامل قیمتی، پیش‌بینی می‌شود میزان انتشار کربن‌دی‌اکسید سوخت‌های فسیلی 43% تا سال 2030 (یا 34% نسبت به خط پایه سال 2019) کاهش خواهد یافت.

بر این اساس 55% از کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید ناشی از کاهش مصرف زغال‌سنگ است. فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی نیز سهم 31% و 12% دارند. تفکیک کاهش انتشار به تفکیک مناطق جغرافیایی نیز نشان‌دهنده اهمیت زغال‌سنگ است. به‌عنوان‌مثال کشورهای CIS با کاهش انتشار 55% و کشورهای اروپایی با کاهش انتشار 25% روبرو هستند که بخش عمده آن ناشی از میزان مصرف زغال‌سنگ است. از سوی دیگر حذف یارانه‌های آشکار، تنها موجب کاهش 5% انتشار می‌شود.

اصلاحات کامل قیمتی همچنین موجب کاهش 50% مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا (معادل 1.6 میلیون نفر در سال ) تا سال 2030 خواهد شد. البته پراکندگی در همه مناطق یکسان نیست و بخش هایی مانند کشورهای CIS با کاهش 65% در صدر و مناطق دیگر با مانند امریکای شمالی، LAC، SSA با کاهش 30% روبرو خواند شد.

2-4- اثرات اقتصادی و رفاهی

اجرای کامل اصلاحات قیمتی، درآمدی معادل 4.4 میلیارد دلار یا 3.6% از تولید ناخالص داخلی جهان ایجاد خواهد کرد. این رفاه ناشی از افزایش منافع زیست‌محیطی معادل 5.2% و کاهش 1.6% رفاه اقتصادی است.

این درآمد البته در کشورهای مختلف، متفاوت است. به‌عنوان‌مثال در 121  اقتصاد در حال ظهور، درآمدی معادل با 3 تریلیون دلار ایجاد خواهد کرد که نزدیک به مخارج مورد نیاز برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است.

اصلاحات بخشی، درآمدی 2.8 تریلیون دلاری یا معادل با 64% از درآمد اصلاحات کامل را ایجاد خواهد کرد. همچنین افزایش 2.8 تریلیون دلاری معادل 2.7% از تولید ناخالص داخلی دنیا است که خود ناشی از منافع زیست‌محیطی به میزان 3.2% و هزینه‌های رفاهی معادل 0.5% است.

نمودار 7- سهم بخش های مختلف از منافع و هزینه های اصلاحات قیمتی

5- جمع‌بندی

محاسبات صورت‌گرفته در این گزارش از میزان یارانه انرژی سوخت‌های فسیلی در سال 2021 و 2022، نشان‌دهنده گستردگی قیمت‌گذاری غیربهینه و عدم توجه به اثرات زیست محیطی در سوخت‌های فسیلی می‌باشد.

اگرچه افزایش قیمت سال‌های اخیر سوخت‌های فسیلی از طریق کاهش مصرف و استفاده از سوخت‌های جایگزین، موجب کاهش مصرف خواهد شد؛ اما با کاهش قیمت نسبی خصوصاً زغال‌سنگ می‌تواند موجب افزایش هزینه‌های جانبی شود. از سوی دیگر، کاهش قیمت انرژی از سطوح تاریخی خود زمان مناسبی را برای اجرای گسترده‌تر قیمت‌گذاری کربن بدون لزوم افزایش مجدد قیمت انرژی فراهم می‌کند.

همچنین اصلاح قیمت انرژی باید با کمک‌های جانبی برای خانوارها همراه باشد، اما این باید کمک بایستی محدود به خانوار‌های کم‌درآمد (برای محدودکردن هزینه‌های مالی) و هم غیرمرتبط با مصرف انرژی (برای جلوگیری از تضعیف انگیزه‌ صرفه‌جویی) باشد.

ضمیمه یک: مروری بر داده‌های بخش ایران

این گزارش در بخش ایران، بر مبنای نرخ ارز 5054 تومانی و تولید ناخالص داخلی 598 میلیارد دلاری در سال 2022 تهیه شده است. به این منظور، در این بخش داده‌های مرتبط با ایران بر اساس نرخ ارز 26600 تومانی بروز رسانی شد.

جدول 1- مقایسه قیمت‌های مفروض مقاله و قیمت‌های اصلاح شده بر اساس نرخ ارز 26600

همچنین در جدول زیر نیز قیمت‌های مصرف‌کننده، هزینه عرضه و قیمت بهینه به تفکیک سوخت، برای ایران بیان شده است. به‌عنوان‌مثال بنزین با نرخ 8 سنت در هر لیتر به مصرف‌کنندگان فروخته می‌شود که نشان از یارانه آشکار 70 سنتی و یارانه پنهان 66 سنتی در هر لیتر دارد.

بر این اساس مجموع یارانه سوخت‌های فسیلی در ایران برابر با 320 میلیارد دلار می‌باشد که از این میان 214 میلیارد دلار مربوط به یارانه‌های آشکار و 105 میلیون دلار مربوط به یارانه‌های پنهان است.

علت اختلاف قابل‌توجه با محاسبات داخلی، تفاوت بالای هزینه عرضه مفروض در گزارش است. به‌عنوان‌مثال هزینه عرضه هر مترمکعب گاز طبیعی برابر 64 سنت در نظر گرفته شده است درحالی‌که در عمده محاسبات داخلی، حداکثر 30 سنت در نظر گرفته می‌شود.

نمودار 8- شکست یارانه آشکار و پنهان به تفکیک نوع سوخت

با فرض GDP، 598 میلیارد دلاری ایران در سال 2022، مجموع یارانه پرداختی به سوخت‌های فسیلی برابر با 53% از تولید ناخالص داخلی کشور است. این عدد برای کشورهای خاورمیانه به طور متوسط برابر 19% و در کشورهای جنوب آسیا و همچنین کشورهای آسیا پاسفیک برابر 10% از تولید ناخالص داخلی کشورها است.

نمودار 9- مقایسه سهم یارانه پنهان و اشکار از GDP

از سوی دیگر، اگرچه ایران با پرداخت 3600 دلار یارانه به ازا هر نفر، یکی از بالاترین درصدهای یارانه از GDP را به خود اختصاص داده است، اما محاسبه سرانه یارانه پرداختی نشان می‌دهد که اولا سرانه یارانه ایران، فاصله معنی داری با کشورهایی مانند عربستان و کویت (با حدود 7 هزار دلار) دارد و ثانیا از متوسط مناطقی مانند خاورمیانه (1600$) یا آسیاپاسفیک (1400 دلار) نیز فاصله چندانی ندارد.

نمودار 10- مقایسه سرانه یارانه آشکار و پنهانبه تفکیک کشور

---

1. Trade off
2. smokestack emissions
3. Global Burden of Disease
4. IMF-World Bank’s Climate Policy Assessment Tool
5. Supply cost
6. هر گیگاژول گاز طبیعی حدود 25.5 مترمکعب می باشد
7. underpricing
8. component
9. Undercharging
10. EAP
11. MENA
12. CIS
13. LAC